۵٫ توجه به اصل آزادی
از واژه های بسیار زیبایی که در طول تاریخ، ذهن بشر را به خود متوجه ساخته است و در دستیابی به مفهوم و محتوای آن رنج‌های بسیاری را متحمل گشته، واژه «آزادی» است. منتسکیو می‌گوید:
هیچ کلمه‌ای به اندازه کلمه آزادی اذهان را متوجه نساخته و به هیچ کلمه‌ای معانی مختلف مانند آزادی داده نشده است.[۷۲]
از نگاه اسلام، خداوند بشر را آزاد آفریده و او باید در طریق توحید و تکیه بر قدرت لایزال الهی، خود را از هر گونه بندگی برهاند و در پرتو بندگی خداوند آزاد زندگی کند، چنان که حضرت علی ۷ در ضمن نامه‌ای به فرزندش امام مجتبی ۷ فرمود:
« لَا تَکُنْ عَبْدَ غَیْرِکَ وَ قَدْ جَعَلَکَ اللَّهُ حُرّا»
« بنده غیر خدا مباش چرا که خداوند تو را آزاد آفریده است.»[۷۳]
کسانی که منزلت انسانی خود را شناخته باشند هرگز تن به پستی و ذلت نخواهند داد، زیرا آزادی و اسارت هر فرد و ملتی به دست خود آن ها رقم می‌خورد.
«عبدالله بن سنان» می‌گوید: از حضرت امام صادق ۷ شنیدم که می‌فرمود: جد بزرگوارم حضرت علی۷به طور مکرّر این جمله را بر زبانش جاری می‌کرد:
«الناسُ کُلُّهُم اَحرار، اِلّا مَن اقر عَلی نَفسه بِالعُبُودیه»[۷۴]
«همگی آزاد آفریده شده‌اند مگر آنان که به اختیار طوق بندگی را بر گردن خود افکنده باشند.»
از رسالت های دیگر مدیریت فرهنگی گسترش و تحکیم آزادی، و پاسداری از این گوهر گران بهای انسانی است، زیرا فرهنگ که رسالت شکوفایی استعدادها و بالندگی توانایی‌های انسان را بر عهده دارد باید این رسالت عظیم را در محیط آزاد تحقق بخشد.
هر گاه محیط جامعه، خفقان آور و فضا برای تنفس فکری مسموم و زنجیر زور و اکراه بر دست و پای تلاش‌گران صحنه‌های فکری باشد، هیچ رشد و ابتکاری را شاهد نخواهیم بود.
مدیر فرهنگی، در پاسداری از آزادی‌های مشروع و قانونی، رسالت انبیا را بر عهده دارد. همان طور که پیامبران بر انگیخته شدند تا زنجیرهای اسارت درونی و بیرونی را از تن و جان انسان باز کنند، مدیران فرهنگی نیز باید در پاسداری از آزادی به شکستن غُل ها و زنجیرهایی بپردازند که از رشد و تعالی انسان‌ها جلوگیری می‌کنند:
«وَ یَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلالَ الَّتی کانَتْ عَلَیْهِم…»[۷۵]
«پیامبر۶، بارهای سنگین و زنجیرهای اوهام و خرافات که بر دوش جانشان بود بر می‌دارد.»
فصل دوم: ابزارها و شیوه های مدیریت فرهنگی پیامبر اکرم۶
همان طور که در کتب مختلف مربوط به دوران رسالت اعم از تاریخی و حدیثی و …. آمده، پیامبر اکرم۶ برای مدیریت بهتر جامعه اسلامی از ابزارها و شیوه های منحصر به فردی استفاده می‌کرده، حال در عرصه تبلیغی و یا زمینه‌های مختلف دیگر که مربوط به مدیریت ایشان بوده است. برای مثال گاهی اوقات ایشان از زور و گاهی از راه های مسالمت آمیز برای اداره هرچه بهتر جامعه استفاده می‌کرد. البته ابزارها و شیوه هایی که پیامبر اکرم ۶ از آن ها بهره می‌برد گاهی در برابر مشرکان و منافقان و گاهی در مقابل پیروان ادیان دیگر از جمله یهودیان و مسیحیان و گاهی هم در مورد خود مسلمانان استفاده می‌شد. در این فصل سعی بر این است که به برخی از این ابزارها و شیوه های مدیریتی اشاره شده و در نهایت نکات مفید و قابل استفاده‌ای از آن ها برداشت شود.
۲-۱٫ ابزارهای مدیریت فرهنگی
در این قسمت تعدادی از ابزارهای مدیریتی پیامبر ۶ معرفی می‌شود که از آن جمله می‌توان به (مانورهای نظامی، ایجاد پیمان و همبستگی، تبلیغ و ….) اشاره کرد، که همه این ها در راستای هدایت مردم به راه سعادت بوده و بس.
۲-۱-۱٫ ابزارهای بازدارنده
از جمله ابزارهای مدیریتی پیامبر۶استفاده از ابزارهایی است که نقشی بازدارنده دارد که در ذیل به برخی از آن ها اشاره می‌شود:
۲-۱-۱-۱٫ تصمیمات راهبردی در مواجهه با فتنه‌های دشمنان
(لَوْ خَرَجُوا فیکُمْ ما زادُوکُمْ إِلاَّ خَبالاً وَ لَأَوْضَعُوا خِلالَکُمْ یَبْغُونَکُمُ الْفِتْنَهَ وَ فیکُمْ سَمَّاعُونَ لَهُمْ وَ اللَّهُ عَلیمٌ بِالظَّالِمین)[۷۶]
«اگر با شما بیرون آمده بودند جز فساد براى شما نمىافزودند، و به سرعت خود را میان شما مىانداختند و در حق شما فتنهجویى مىکردند، و در میان شما جاسوسانى دارند [که] به نفع آنان [اقدام مىکنند]، و خدا به [حال] ستمکاران داناست.»
در این آیه خداوند به مسلمانان اخطار می‌‌کند که مراقب باشید افرادی ضعیف الایمان در گوشه و کنار جمعیت شما وجود دارند که زود تحت تأثیر این گروه منافق قرار می‌‌گیرند.[۷۷]
یکی از ابزارهای مهم و کلیدی در مدیریت‌های اجتماعی در مواجهه با فتنه انگیزی‌های دشمنان شناسایی دقیق و سپس گرفتن تصمیمات صحیح و راهبردی در مواقع حسّاس اجتماعی است. هر اندازه حاکم جامعه اسلامی نسبت به مسائل اجتماعی و نوع اقدامات دشمنان هوشیاری و زیرکی لازم را داشته باشد در تصمیم‌گیری‌های حکومتی موفق‌تر عمل خواهد نمود. براین اساس حاکم اسلامی باید بتواند در هنگام خطر با تصمیمات خود جامعه اسلامی را از بُن بست نجات دهد. با این مقدمه و با توجه به موضوع بحث می‌توان گفت که فرهنگ و مدیریت فرهنگی به عنوان مهمترین مقوله جامعه اسلامی از این قائده مستثنا نبوده و ضروری است که حاکم اسلامی در برخورد با فتنه های فرهنگی از این ابزار مهم به خوبی استفاده نماید. لازم به ذکر است که خاستگاه و منشأ بسیاری از فتنه‌های دشمنان فرهنگی و در حوزه فرهنگ اجتماع می‌باشد و براین اساس اتخاذ تصمیم مناسب نیز در همین حوزه قرار می‌گیرد.
یکی از مواردی که پیامبر۶ در دوران رهبری خود با آن مواجه بود، فتنه یهودیان مبنی بر برتری آن ها بر مسلمانان با شاهد گرفتن مشترکاتی مانند «قبله» به منظور ضربه زدن به بنیان فرهنگی اسلام بود، که در ذیل به آن اشاره‌ای می‌شود:
در آغاز هجرت پیامبر اکرم ۶ در مدینه به سوی قدس نماز می‌گذارد. یهودیان، مشترکات اسلام با آیین یهود را شاهدی بر برتری آیین یهود بر اسلام و برتری و تقدم یهودیان بر مسلمانان قرار می‌دادند. پیامبر از این سوء استفاده نگران بود تا اینکه روزی که در میان قبیله (بنی سلمه) نماز می‌گذارد، جبرئیل فرمان تغییر قبله از قدس به سوی کعبه را به ایشان ابلاغ کرد، و این تحول و اقدام مؤثر به قولی یک سال و پنج ماه پس از هجرت پیامبر به مدینه بوده است.[۷۸]
۲-۱-۱-۲٫ تدوین و اجرای قانون درجامعه
(کانَ النَّاسُ أُمَّهً واحِدَهً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرینَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ فیمَا اخْتَلَفُوا فیهِ وَ مَا اخْتَلَفَ فیهِ إِلاَّ الَّذینَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَیِّناتُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَ اللَّهُ یَهْدی مَنْ یَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ)[۷۹]
