شکل۴-۲: نظریه رفتار برنامه ریزی شده

کنترل رفتاری درک شده

هنجار ذهنی

قصد رفتاری

نگرش

رفتار

منبع: مادن و همکاران، ۱۹۹۲

بر اساس تئوری رفتار برنامه ریزی شده ، رفتار استفاده از یک فناوری اطلاعاتی به وسیله قصد استفاده از آن سیستم خاص تعیین می شود و قصد استفاده نیز به نوبه ی خود توسط نگرش فرد نسبت به فناوری، هنجار ذهنی و کنترل رفتاری درک شده تعیین می شود. به عنوان یک قاعده ی کلی، نگرش و هنجار دهنی مطلوب تر و ادراک بیشتر از کنترل رفتار قصد فرد را برای بروز رفتار ، قوی تر خواهد کرد. سازه ی کنترل رفتاری درک شده ، ادراک از محدودیت های درونی و بیرونی انجام رفتار را انعکاس می‌دهد. در واقع منعکس کننده ی باور ها نسبت به عوامل عوامل درونی و بیرونی است که ممکن است مانع از انجام رفتار شوند و دو جزء را شامل می شود: جزء اول خودکارآمدی است که بیان کننده ی قضاوت فرد ‌در مورد توانایی هایش برای انجام یک رفتار است. جزء دوم شرایط تسهیل کننده است که نشان دهنده ی میزان دسترس پذیری منابع مورد نیاز برای درگیر شدن در یک رفتار معین می‌باشد. نگرش به صورت احساسات ارزیابانه ی مثبت یا منفی نسبت به انجام رفتار هدف تعریف شده است(فیشبن و آجزن، ۱۹۷۵ : ۲۱۶).نگرش توسط رابطه ی زیر تعیین می شود:

ارزیابی نتیجه ی رفتار*باورفردی در باره ی نتیجه ی رفتار ∑=نگرش

باور فردی: احتمال ذهنی فرد ‌در مورد این که انجام رفتار هدف ، نتیجه یi را به همراه خواهد داشت و ارزیابی نتیجه: ارزیابی میزان مطلوبیت نتیجه i .

هنجار ذهنی به فشار اجتماعی درک شده از سوی فرد برای انجام یا عدم انجام رفتار هدف اشاره دارد. افراد غالبا بر مبنای ادراکاتشان ازآنچه که دیگران( دوستان، خانواده، همکاران و …) فکر می‌کنند و قصد آنان برای پذیرش رفتار به صورت بالقوه ، متاثر از افرادی است که ارتباطات نزدیکی با آنان دارند. هنجار ذهنی با رابطه ی زیر تعیین شود:

باورهای هنجاری*انگیزش فردی∑=هنجار ذهنی

باور هنجاری : انتظارات درک شده ی افراد یا ‌گروه‌های مرجع خاص؛ انگیزش فردی : انگیزش فرد جهت انجام رفتار هدف یا وجود انتظارات درک شده

قصد رفتاری بیان کننده ی شدت نیت و اراده ی فرد برای انجام رفتار هدف است ( یعقوبی و شاکری، ۱۳۸۸: ۱۳۵-۱۳۶).

۳-۶-۲تئوری تجزیه یافته ی رفتار برنامه ریزی شده ^[۴۴](DTPB)

تیلور و تاد این تئوری را در سال ۱۹۹۵ ارائه کردند که در آن سازه هایی از تئوری رفتار برنامه ریزی شده ی آجزن با تئوری اشاعه ی نوآوری راجرز ترکیب شده اند. طبق تئوری تجزیه یافته ی رفتار برنامه ریزی شده ، رفتار استفاده از یک فناوری اطلاعاتی به وسیله ی قصد استفاده و کنترل رفتاری درک شده تعیین می شود و قصد استفاده نیز به نوبه ی خود با نگرش نسبت به رفتار ، هنجار ذهنی و کنترل رفتار ی درک شده تعیین می شود. سودمندی درک شده میزانی است که فرد باور دارد استفاده از یک فناوری خاص موجب بهبود عملکرد شغلی وی می شود( دیویس، ۱۹۸۹ :۳۲۰). سهولت استفاده ی درک شده به درجه ای اطلاق می شود که شخص اعتقاد دارد استفاده از یک سیستم خاص به تلاش زیادی نیاز ندارد . قابلیت سازگاری درک شده میزانی است که یک نوآوری با ارزش های موجود ، تجربیات گذشته و نیاز های جاری پذیرندگان بالقوه سازگار است. ‌در مورد سازه ی ذهنی ، اثر ‌گروه‌های مرجع مدیران و همکاران در نظر گرفته شده است ( یعقوبی و شاکری، ۱۳۸۸: ۱۳۶).

۴-۶-۲نظریه ادراک اجتماعی ^[۴۵]

نظریه ادراک اجتماعی در سال ۱۹۷۸ توسط باندورا ارائه شد. بر پایه ی این مدل ، یادگیرنده ابتدا به مشاهده رفتار دیگران می پردازد و تصویری ذهنی از رفتار و نتایج آن به دست می آورد. آنگاه رفتار را آزمایش می‌کند اگر نتایج مطلوبی به بار آورد ، آن را تکرار می‌کند و در غیر اینصورت آن را تکرار نخواهد کرد. کومپئو و هینگیز در سال ۱۹۹۵ از این نظریه برای بررسی رفتار انسان ‌در مورد استفاده از کامپیوتر استفاده کردند. متغیر های مدل کومپئو و هینگیز عبارتند از:

1. 1. نتایج مورد انتظار( عملکرد): این عامل پیامد های مرتبط با بهره وری یک رفتار را مورد سنجش قرار می‌دهد. بهره وری مورد انتظار ، خروجی های مرتبط با کار را هدف قرار داده است.

1. 1. نتایج مورد انتظار ( شخصی) : این عامل پیامد های شخصی رفتار را مورد توجه قرار می‌دهد، انتظارات شخصی بیشتر مؤلفه‌ هایی از قبیل احترام و حس موفقیت را در بر می‌گیرد.

1. 1. خود باوری ( خود اثر بخشی) : آنچه مد نظر این عامل است ، باور فرد است ‌در مورد تواناییش در انجام کار یا وظیفه مشخصی با بهره گرفتن از فناوری ( به عنوان مثال کامپیوتر)

1. 1. احساس: منظور از احساس ، تمایل فرد به انجام یک رفتار خاص ( به عنوان مثال کامپیوتر) است.

1. تشویش: منظور از تشویش ، برانگیخته شدن اضطراب یا واکنش های هیجانی فرد هنگان انجام رفتار است ( پانی، ۱۳۸۷: ۱۸-۱۹). شکل-۵: نظریه ادراک اجتماعی

عملکرد

خود باوری

تشویش

رفتار واقعی

احساس

نتایج مورد انتظار

منبع: باندورا،۱۹۷۸

۵-۶-۲مدل پذیرش فناوری^[۴۶](TAM)

یکی از سودمند ترین مدل ها در پذیرش سیستم های اطلاعاتی مدل پذیرش تکنولوژی (TAM) می‌باشد.

مدل پذیرش فناوری را «دیویس»^[۴۷]در سال ۱۹۸۹ بر اسا س«نظریه عملکرد منطقی»، برای مدل سازی موضوع پذیرش فناوری اطلاعات توسط کاربران ، معرفی کرد. در حقیقت این مدل نخستین مدلی است که به طور خاص برای بررسی نحوه پذیرش فناوری اطلاعات ارائه شده است. در این مدل استفاده از سیستم ( رفتار واقعی) با سودمندی ادراک شده و سهولت ادراک شده تعیین می شود. سودمندی ادراک شده به درجه ای که یک فرد معتقد است استفاده از یک سیستم خاص تا چه اندازه عملکرد شغلی او را بهبود می بخشد گفته می شود. سهولت ادراک شده به میزان تلاش مقدماتی که برای یادگیری نحوه استفاده از سیستم لازم

است برمی گردد. بر اساس مدل پذیرش فناوری این دو معیار ، اساس نگرش به ‌کاربرد یک سیستم خاص را شکل داده و قصد استفاده آن را تعیین می‌کند و در نتیجه به رفتار یعنی استفاده واقعی آن می شود.

شکل۶-۲ مدل پذیرش تکنولوژی

سودمندی ادراک شده

ااا

متغیر های خارجی

استفاده واقعی

نگرش به فناوری

قصد استفاده

منبع: دیویس و دیگران، ۱۹۸۹

سهولت ادراک شده

مدل پذیرش تکنولوژی در بسیاری از مطالعات در کشور های گوناگون مورد آزمون قرار گرفته است و توانایی این مدل برای توصیف نگرش به استفاده از سیستم های اطلاعاتی بهتر از مدل های دیگر مورد تأیید قرار گرفته است. در بسیاری از این تحقیقات استفاده از سیستم اطلاعاتی با پذیرش سیستم اطلاعاتی یکسان در نطر گرفته شده است ( پانی،۱۳۸۸: ۲۰).

۶-۶-۲ مدل پذیرش تکنولوژی ۲