۲-۳-۱-۸-دیدگاه بلاس[۶۹]
بلاس از اصطلاح «منش»[۷۰] به جای هویت من استفاده کرد. از نظر وی منش عبارت است از آن جنبه از شخصیت که پاسخهای شخص به محرکهای محیطی و درون خود را شکل میدهد. از نظر وی چهار عامل در شکلگیری منش نوجوان نقش دارد که عبارتند از :
-
-
- فرایند تفرد ثانوی[۷۱] : تبیین بلاس در مورد فرایند تفرد ثانوی نوجوانی با اتکاء بر نظرات ماهلر[۷۲] است که فرایند جدایی و تفرد نوزاد را تشریح کرده بود. بلاس نوجوانی را تجربه تفرد ثانوی میداند. در سالهای اولیه زندگی، به دلیل اینکه کودک این توانایی را پیدا میکند تا تصویری از فردیت مراقبت کننده اولیهاش را درون فکنی کرده و با آن یکپارچه شود، لذا دستیابی موفقیتآمیز به خود مختاری مسکوت میماند. این سازماندهی درون روانی، رشد بیشتر در طول نوجوانی را نیز به عقب میاندازد. مسئله مهم در فرایند تفرد ثانوی، این است که برای ارتقاء و پیشرفت رشد، رها کردن تصویر والدی که درون فکنی شده است، ضرورت دارد.
-
-
- چیرگی بر ضربههای دوران کودکی : تلاش نوجوان در حل مشکلات روانی باقی مانده از دوران کودکی میتواند باعث افزایش حرمت خود و سازماندهی «من» در سطح مناسبتری شود.
-
- پیوستگی «من» : پیوستگی من به موفقیت فرد در احراز پیوستگی تاریخی فرد اشاره دارد. پیوستگی من یک چارچوب مناسب برای شکلگیری منش فرد فراهم میکند.
- هویت جنسی[۷۳] : از نظر بلاس آخرین عامل مؤثر در شکلگیری منش هویت جنسی است که عبارت از احساس مردی یا زنی با مرزهای ثابت و جدا از یکدیگر است (بلاس، ۱۹۶۸؛ به نقل از کروگر، ۱۹۹۶).
۲-۳-۱-۹-دیدگاه برزونسکی
برزونسکی (۱۹۸۹، ۱۹۹۰) الگویی را مطرح کرد که به تفاوت در فرآیندهای شناختی – اجتماعی جوانان در ساخت، نگهداری و انطباق هویت خودشان تأکید دارد. این الگوی شناختی – اجتماعی، به تفاوت برجسته درگیری و یا اجتناب افراد از تکالیف مختلف، چون تصمیمگیری، حل مسائل شخصی و موضوعات هویت اشاره میکند (برزونسکی و فراری[۷۴]، ۱۹۹۶،به نقل از حسینی ،۱۳۸۶). این فرایند سازی یا سبک هویت، شامل ساز و کارهایی است که اطلاعات و تجارب مرتبط با خود را کد گذاری، پردازش و سازماندهی و مرور میکند.
برزونسکی طبق این الگو سه فرایندسازی یا سبک هویت را مشخص میکند که عبارتند از : سبک هویت اطلاعاتی[۷۵]، سبک هویت هنجاری[۷۶] و سبک هویت سردرگمی اجتنابی[۷۷] (برزونسکی، ۱۹۹۰).
۲-۳-۲-عوامل مؤثر بر شکلگیری هویت
-
-
- عوامل شناختی[۷۸] : رشد شناختی تأثیر مهمی بر شکلگیری هویت دارد. وقتی که فرد در دوره نوجوانی به مرحله تفکر عملیات صوری میرسد امکان بسیار بهتری به دست میآورد که هویت آتی خود را ترسیم کند و به مسائل آن بیندیشد. نوجوانانی که به رشد شناختی متناسب با این دوره رشد رسیدهاند از کسانی که بر این سطح از تفکر نرسیدهاند، موفقیت بیشتری در حل مسائل مربوط به هویت خود نشان میدهند.
-
- عوامل مربوط به والدین[۷۹] : نوع ارتباط نوجوان با والدین در چگونگی تشکیل هویت آنان مؤثر است. طبق تحقیقات مختلف نوجوانانی که در حالت پراکندگی هویت هستند، غالباً کسانیاند که از جانب والدین به فراموشی سپرده شده یا طرد شدهاند. نوجوانان دارای هویت زودرس کسانی هستند که وابستگی شدیدی به والدین داشتهاند و مدام از آنان فرمان میبرند. در حالی که نوجوانانی که دارای هویت محکمی هستند غالباً کسانی هستند که از عواطف محکم و آزادی کافی در محیط خانواده برخوردار هستند و به آن ها اجازه داده میشود که فردیت خود را داشته باشند.
- عوامل مربوط به مدرسه[۸۰] : موفقیتهای تحصیلی در طول سالهای مدرسه و قبول شدن بعدی نوجوانان در دانشگاه معمولاً عامل مؤثری در شکلگیری هویت است، زیرا راه های زندگی آینده او را هموارتر میسازد و از نظر هویت حرفهای نیز اطمینان بیشتری برای او ایجاد میکند.
-
همچنین تحصیلات مدرسهای و دانشگاهی معمولاً اطلاعاتی را در اختیار نوجوانان قرار میدهد که برای شکلگیری هویت آنان مفید است. الگو برداری از سایر دانشآموزان و دانشجویان نیز تا اندازهای در رشد هویت نوجوان مؤثر است.
-
-
- عوامل اجتماعی – فرهنگی : شاید بتوان گفت که تأثیر زمینهای اجتماعی – فرهنگی بر چگونگی شکلگیری هویت نوجوانان از سایر عوامل بیشتر است. در فرهنگهای قدیمیتر نوجوانان از نظر شکلگیری هویت از بزرگسالان خود تقلید میکردند. در فرهنگهای سنتی کنونی نیز چنین است، اما در فرهنگهای جدید و جوامع باز اینطور نیست. تسلیم طلبی در شکلگیری هویت (هویت دنبالهرو) جای خود را به درگیری و جستجوگری داده است (لطفآبادی، ۱۳۸۰).
- تفاوتهای جنسی درشکلگیری هویت : انتظارات نقش اجتماعی بزرگسالان برای دختران و پسران متفاوت است. این مسأله بر ماهیت و رشد هویت آن ها در هنگام نوجوانی تأثیر میگذارد. برای پسران، مستقل شدن در زندگی خانوادگی و انتخاب یک شغل در دستیابی به هویت ضروری است. در دختران سه الگوی هویت شناسایی شده است (دالاس وگیر، ۱۹۷۵؛ به نقل از بیابانگرد، ۱۳۷۸) :
-
-
- الگوی سنتی و نقش قالبی؛ منتظر ازدواج میماند
-
- الگوی کسب نقش و موفقیت در آن
هویت دو بعدی : نسبت به خانواده و کار متعهد است
- سن : یکی از عواملی که بر شکلگیری هویت تأثیر میگذارد سن نوجوان است. هر چه به طرف سالهای آخر دبیرستان و سپس دانشگاه نزدیک میشویم تعداد افرادی که به کسب هویت میرسند افزایش مییابند. در حالی که درصد کسانی که دچار سردرگمی هویتاند رو به کاهش میرود (بیابانگرد، ۱۳۷۸). جدول ۲-۲ : درصد منزلت های هویتی را با توجه به گروه سنی نشان میدهد.
جدول ۲-۲- درصد منزلت های هویتی با توجه به گروه سنی(به نقل از بیابانگرد، ۱۳۷۸)
گروه سنی
هویت یافته
بحرانزده
دنبالهرو
آشفته
سالهای پش از دبیرستان
۵
۱۳
۳۷
۴۶
سالهای اول دبیرستان
۹
۱۵
۳۷
۳۹
سالهای آخر دبیرستان
۲۱
۱۴
۳۶
۲۹
سالهای اول دانشگاه
۲۳
۲۸
۲۶
۲۳
سالهای آخر دانشگاه
۴۰
۱۶
۳۱
۱۴
۲-۳-۳-انواع هویت
۲-۳-۳-۱-هویت فردی:
هویت فردی به دو متغییر بستگی دارد اکتشاف( که گاهی به آن بحران میگویند)و تعهد. در دوره اکتشاف،نوجوان به شدت با جنبههای مختلف هویت خویش رو در رو می شود و آن ها را زیر سوال میبرد.تعهد با تصمیم داشتن یا نداشتن ،رابطه دارد.نوجوانان از لحاظ میزان بحرانی که با آن روبرو میشوند یا تعهدشان با هم فرق دارند.(جو کار و چناری،۱۳۸۱،به نقل از حسینی؛۱۳۸۶).
۲-۳-۳-۲-هویت اجتماعی: