سال
شاخص
۱۳۸۱
۱۳۸۲
۱۳۸۳
۱۳۸۴
۱۳۸۵
تولید ناخالص داخلی (میلیارد ریال)
۲/۲۶۸۷۰۱
۷/۲۹۹۰۰۷
۵/۳۱۰۰۸۹
۷/۳۳۱۴۱۰
۴/۳۵۰۰۹۱
ارزش افزوده بخش کشاورزی (میلیارد ریال)
۷/۳۹۰۷۰
۲/۴۱۰۴۷
۳/۴۴۱۷۰
۱/۴۵۱۷۱
۴۶۰۹۱
رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی (درصد)
۳/۴
۱۱
۶/۵
۳/۱۰
۱
سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی (درصد)
۶/۱۵
۲/۱۵
۳/۱۴
۲/۱۵
۱/۱۵
مأخذ: حساب های ملی ایران، بانک مرکزی
ارزش افزوده بخش کشاورزی طی سال های برنامه دوم توسعه با نرخ رشد متوسطی معادل ۲ درصد، از ۵/۴۲۰۵۵ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۰ به۱/۵۵۰۱۸ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۱ افزایش یافته است. سهم ارزش افزوده این بخش در تولید ناخالص داخلی نیز بین ۲/۱۶ درصد و ۷/۱۵ در نوسان بوده و به ترتیب متعلق به سال های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۱ است که این امر سهم بالای این بخش را در تولید ناخالص داخلی کشور نمایان می‌کند. از سویی، رشد ۲/۴- درصدی بخش کشاورزی در سال ۱۳۹۱ به علت وقوع خشکسالی در آن سال بوده است (همان: ۱۷۵). در جدول شماره ۲-۲ میزان ارزش افزوده، رشد و سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی در سال های برنامه دوم توسعه ارائه شده است.
جدول شماره ۲-۲ : ارزش افزوده، رشد و سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی
(قیمت ثابت سال ۱۳۹۰)
سال
شاخص
۱۳۸۶
۱۳۸۷
۱۳۸۸
۱۳۸۹
۱۳۹۰
۱۳۹۱
تولید ناخالص داخلی (میلیارد ریال)
۴/۳۶۰۹۰۷
۷/۳۷۱۰۰۸
۱/۳۹۰۱۲۰
۲/۴۰۹۰۴۰
۲/۴۲۰۱۵۰
۱/۴۳۱۱۵۲
ارزش افزوده بخش کشاورزی (میلیارد ریال)
۱/۴۷۰۲۰
۵/۴۹۰۱۲
۲/۵۰۰۷۰
۱/۵۱۰۹۵
۷/۵۲۱۰۰
۲/۵۳۱۴۱
رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی (درصد)
۱/۲
۷/۳
۳/۳
۱
۶/۱۰
۳/۷-
سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی (درصد)
۴/۱۵
۵/۱۵
۱/۱۵
۸/۱۴
۹/۱۵
۵/۱۴
مأخذ: حساب های ملی ایران، بانک مرکزی
بررسی روند تغییرات ارزش افزوده بخش کشاورزی طی سال های اجرای برنامه سوم توسعه کشور نشان می‌دهد که به تدریج با از بین رفتن دوره خشکسالی، ارزش افزوده بخش نیز دارای رشد مثبت شده است. در سال ۱۳۸۱ به دلیل تداوم پر آبی، حجم بارندگی در کشور افزایش یافت که موجب گسترش سطح زیر کشت و رشد عملکرد در هکتار محصولات کشاورزی گردید. در سال ۱۳۸۲ نیز تداوم دوره پرآبی و میزان بارندگی مطلوب در کشور موجب گسترش تولید اکثر محصولات کشاورزی شد. بر اساس آمارهای موجود ارزش افزوده گروه کشاورزی در سال ۱۳۸۱ به قیمت های ثابت سال ۱۳۷۶ از رشدی معادل ۴/۱۱ و در سال ۱۳۸۲ از رشدی معادل ۱/۷ درصد برخوردار بوده است. رشد ارزش افزوده گروه کشاورزی در سال مورد بررسی عمدتاًً ناشی از رشد فعالیت بخش های زراعت و دامپروری بوده است. به طوری که این دو بخش با سهمی به ترتیب معادل ۵/۵۳ و ۶/۳۳ درصد در رشد ارزش افزوده گروه کشاورزی، بیشترین تأثیر را داشته اند. تولید اکثر محصولات زراعی نسبت به سال گذشته افزایش یافت که عمدتاًً به دلیل اوضاع مساعد جوی و بارش های مناسب در استان های قطب کشاورزی، تداوم سیاست های حمایتی دولت و نیز افزایش قیمت خرید تضمینی محصولات کشاورزی بوده است. در جدول شماره ۲-۳، ارزش افزوده، رشد و سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی در سال های اجرای برنامه سوم توسعه ارائه شده است.[۲۹]
جدول شماره ۲-۳: ارزش افزوده، رشد و سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی
(قیمت ثابت سال ۱۳۹۰)
سال
شاخص
۱۳۸۶
۱۳۸۷
۱۳۸۸
۱۳۸۹
۱۳۹۰
تولید ناخالص داخلی (میلیارد ریال)
۱/۳۳۳۲۰۰
۱/۳۴۲۲۰۷
۷/۳۵۱۲۱۷
۳۸۹۰۰۷
۴۱۰۷۰۵
ارزش افزوده بخش کشاورزی (میلیارد ریال)
۱/۴۹۷۷۱
۵۰۲۴۰
۵۱۹۰۰
۵۲۰۷۰
۵۳۱۴۱
رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی (درصد)
۵/۳
۳/۲-
۴/۱۱
۱/۷
۱/۲
سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی (درصد)
۳/۱۴
۱۶/۱۲
۶۷/۱۲
۵/۱۳
مأخذ: حساب های ملی ایران، بانک مرکزی
۲-۲-۲- تشکیل سرمایه در بخش کشاورزی
اجرای اصلاحات ارضی در سال ۱۳۴۱ همراه با پیامدهایی بود که بر اساس آن مالکان با به کارگیری ماشین آلات کشاورزی مالکیت خود را بر زمین ها حفظ می‌کردند ولی از سویی نیز به دلیل فرار سرمایه ها از مناطق روستایی به مناطق شهری و از بخش کشاورزی به بخش صنعت و خدمات، از شدت رشد سرمایه گذاری در بخش کشاورزی کاسته شد، به طوری که در سال ۱۳۴۵ سرمایه گذاری در بخش کشاورزی با رشد منفی روبرو بوده است. از سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۹ به توجه به اینکه دولت از راه تعاونی های روستایی می کوشید، خلاء ایجاد شده از فرار سرمایه های کشاورزی به دیگر بخش ها را پر کند، ولی به دلیل نداشتن توانایی مالی، نتوانست کمبود سرمایه گذاری یاد شده را جبران کند. لذا سرمایه گذاری در کشاورزی رشد ناچیزی داشته است. در سال ۱۳۵۰ و ۵۱ به دلیل افزایش در خود توجه سرمایه گذاری ثابت دولت در بخش کشاورزی که سهم آن بیش از ۴۰ درصد کل سرمایه گذاری بخش کشاورزی را در برمی گیرد، کل سرمایه گذاری بخش کشاورزی از رشد چشمگیری برخوردار بوده است (ترکمانی و شیرزاد، ۴۶:۱۳۸۳)
در دوره ۵۶-۱۳۵۲، سرمایه گذاری در بخش کشاورزی سالانه به طور متوسط ۶/۵ درصد رشد داشته که با توجه به افزایش درآمدهای نفتی در این دوره، نقش دولت برای سرمایه گذاری در این بخش بسیار بیشتر از بخش خصوصی بوده است. البته باید گفت که سرمایه گذاری در بخش کشاورزی در سال ۵۴ به سبب افزایش قیمت نفت، به میزان حداکثر خود رسیده بود (شاکری و موسوی، ۹۸:۱۳۸۲).
در دوره ۶۷-۱۳۵۷ که مصادف با وقوع انقلاب و جنگ ایران و عراق و تحریم های اقتصادی متعدد بود، سرمایه گذاری در بخش کشاورزی نوسان های فراوانی داشته، به طوری که طی این دوره نرخ رشد سالانه منفی بوده است.
در این دوره رشد سالانه پرداخت های عمرانی دولت به این بخش به طور متوسط ۱/۵۲- درصد بوده است که این رشد منفی با توجه به افزایش سهم بخش دفاع از کل بودجه دولت در دوران جنگ، توجیه پذیر است. در مقابل، سرمایه گذاری در بخش خصوصی طی این دوره سالانه به طور متوسط ۳/۷ درصد رشد داشته است. البته سیاست های تثبیت قیمت کالاهای کشاورزی و کاهش اعتبارات اعطایی بانک ها به این بخش در بعضی سال ها منجر به کاهش درآمد انتظاری کشاورزان و در نتیجه کاهش سرمایه گذاری بخش خصوصی در این بخش شده است (همان).
