۲-۱۵-۱- اختلالات روانی در متقاضیان جراحی زیبایی

در جامعه به شدت پویا و پرشتاب کنونی که اولین برداشت­ها و تأثیرات در طرف مقابل مهم هستند، ظاهر افراد، نمادها و نشانه­ های خارجی، منزلت و اهمیت بسزایی می­یابند. زیبایی بر این اساس به عنوان یکی از مؤلفه­ های جایگاه اجتماعی در ارزیابی موقعیت­های اجتماعی افراد جامعه مهم قلمداد می­گردد. شکل­ گیری پدیده­ای به نام جراحی پلاستیک، شاید بزرگترین کمک ممکن را به کسانی کرد که از قیافه و ظاهر خود ناراضی بودند (کیوان­آرا، ۱۳۸۹).

در طی ۲۰ سال اخیر تحولاتی در روش­ها و جزئیات جراحی زیبایی به دست آمده که باعث فواید چشمگیری برای جراح و بیمار شده است. امروزه جراحی زیبایی به عنوان یکی از شایعترین اعمال جراحی در سطح جهان مطرح است که میزان بهره گیری از آن ، رو به فزونی است. از زمانی که پیشرفت­های علم پزشکی، توانایی بشر را در دستکاری و تغییر ظاهر افراد ممکن ساخته طالبینی بسیار زیاد از مردم برای جراحی زیبایی به وجود آمد. از سوی دیگر وضعیت روانی و شخصیتی متقاضیان نیز در انجام این اقدام تأثیر گذار بوده است (عزیزی، ۱۳۸۷).

Ishigooka (1998)، درپژوهشی روی ۴۱۵ بیمار متقاضی جراحی زیبایی به منظور مشخص نمودن ویژگی­های روانپزشکی، دریافت که وجود اختلالات نوروتیک، افسردگی، فوبیا و ناسازگاری­های اجتماعی در بین آن ها چشمگیرتر از سایر اختلالات است. در این ارتباط Moss در سال ۲۰۰۹ دریافتند که پیش از انجام عمل زیبایی، سطح اضطراب و افسردگی متقاضیان جراحی زیبایی نسبت به گروه کنترل، به ترتیب ۴/۷ و ۶/۷ درصد بیشتر بوده است، همچنین این افراد در سایر جنبه‌های اجتماعی و روابط نیز دچار ناسازگاری و اختلال بودند.

Marsh در سال ۲۰۰۰ در پژوهشی به ارتباط نارضایتی از بدن در متقاضیان جراحی زیبایی با اضطراب، افسردگی، انزوای اجتماعی، اختلالات روان پریشی، وسواس، تضعیف خودپنداره و اعتماد به نفس پرداخت.

همچنین Green and Pritchard در سال ۲۰۰۳ در مطالعه خود بیان کردند که نارضایتی و نگرانی نسبت به بدن و اشتغال ذهنی به تغییر دادن آن در بین جوانان داوطلب جراحی زیبایی بیشتر مشاهده می­ شود.

در مطالعه­ ای افراد متقاضی جراحی زیبایی پس از عمل بهبودی بیشتری در حساسیت بین فردی، وسواس و نگرانی نسبت به ظاهر، جرئت ورزی، اعتماد به نفس و سازگاری­های اجتماعی از خود نشان دادند (De Sousa, 2007).

همانند دیگر تخصص­ها در پزشکی، مداخله­های جراحی زیبایی نیز باید قبل از آنکه بر روی بیماران اعمال شوند، تحت کارآزمایی­های بالینی دقیقی قرار بگیرند. مرز بین نوآوری در جراحی و آزمایش بر روی انسان مرز مبهمی است و همیشه باید تأکید بر حفاظت از سلامت و تندرستی بیماران باشد.

در این باره، وضعیت روانی سالم نیز در میزان رضایت بعد از عمل جراحی زیبایی، محوری تعیین کننده است که مهمتر از تکنیک جراحی ‌می‌باشد، در بررسی که بر روی ۱۵۱ نفر داوطلب جراحی زیبایی با بهره گرفتن از پرسشنامه ۹۰- SCL انجام گرفت، مشاهده شد که ۱/۷۰ % از متقاضیان دارای علایم روانشناختی مثبتی بودند، ۸/۲۷ % اختلال شکایات جسمانی، ۹/۱۳ % اختلالات پارانوئید، ۹/۹ % پرخاشگری، ۳/۷ % فوبی، ۶ % روانپریشی، ۶/۲ % وسواس، ۱/۳ % اضطراب، ۱/۳ % دچار نقض در روابط بین فردی بودند (توتونچی و همکاران، ۱۳۸۶).

مسعودزاده و همکاران در سال (۱۳۸۸)، روی ۵۰ فرد متقاضی جراحی زیبایی بینی با بهره گرفتن از پرسشنامه پنج عاملی شخصیت^[۲۶] و سلامت عمومی^[۲۷] مشاهده شد که در این افراد، الگوی شخصیتی باز بودن و برون­گرایی بیشتر و بی­ثباتی هیجانی و توافق کمتر است و در وضعیت سلامت عمومی شکایت­های جسمانی، اضطراب، افسردگی و اختلال خواب وجود داشت.

اقدام به جراحی زیبایی در جامعه مدرن امروزی آنچنان همه گیر شده است که ‌می‌توان آن را حتی یک اپیدمی دانست.

۲-۱۵-۲- تأثیر جراحی زیبایی بینی بر عزت نفس و تصویر منفی فرد از خود

جراحی زیبایی یکی از مسایل مهم در حوزه پزشکی، فرهنگی و در زمره موضوعات مورد بررسی در جامعه شناسی بدن است. مطالعات قبلی نشان داده است که جراحی زیبایی در جامعه ایران، طی سال­های اخیر افزایش یافته است و سالیانه ۱۶۰ میلیارد ریال صرف انجام اعمال زیبایی می­ شود (مظلوم خراسانی، ۱۳۹۰). ایران همچنین رتبه اول را از نظر تعداد جراحی­های زیبایی انجام شده در جهان دارا ‌می‌باشد، این جراحی­ بیشتر برای از میان بردن ناخشنودی افراد از ظاهر خود و در پاره­ای از موارد جهت افزایش عزت نفس انجام می­ شود (قعله­بندی و افخم ابراهیمی، ۱۳۸۳).

بدن افراد از تجربه ­های اجتماعی، به خصوص از هنجارها و ارزش­های گروه­هایی که به آن تعلق دارند، تأثیر می­پذیرد. یکی از جنبه­ های روان­شناختی مورد بررسی در ارتباط با جراحی­های زیبایی، تصویر منفی فرد از خود^[۲۸] است. ویژگی­ اصلی آن، عبارت از اشتغال ذهنی فرد با نوعی ناهنجاری جسمی جزیی مرتبط باشد و دلواپسی بیمار ‌در مورد آن افراطی و عذاب­آور است. افرادی برای بهبود تصویر ذهنی از ظاهر خود در جستجوی تغییراتی، از طریق رژیم­های غذایی، ورزش یا جراحی زیبایی هستند، دامنه تصویر ذهنی منفی و نگرانی از آن بسیار گسترده است و بیشتر افراد جوان را درگیر می­ کند. بیشترین اشتغال ذهنی مربوط به پوست، مو، بینی، چشم­ها، دهان، لب­ها، فک­ و چانه است، اما اشتغال ذهنی ممکن است به طور همزمان مربوط به چندین قسمت بدن باشد (Phillips, 2009).

تصویر بدنی برای اولین بار به وسیله Shilder در سال ۱۹۵۰ با چشم­اندازی روان­شناسانه، به صورت «تصویری از بدنمان که ما در ذهنمان شکل می­دهیم و شیوه­ هایی که بدن برایمان آشکار می­ شود» تعریف شده است. این اشتغال ذهنی باعث می­ شود که افراد، زمان و هزینه زیادی را صرف تغییر در ظاهر خود کنند نارضایتی از تصویر بدنی پیامدهایی چون اضطراب، افسردگی، انزوای اجتماعی، اختلالات روانی، تضعیف خودپنداره و عزت نفس را در پی دارد. فشارهای هنجاری که از سوی چامعه به ویژه جامعه غربی، افراد بسیار نزدیک^[۲۹] و رسانه ­ها به خصوص به زنان تحمیل می­ شود بر تصویر آن ها از بدن خودشان تأثیر می­ گذارد و این تصویر نامطلوب، موجب به اقدام جراحی زیبایی می­ شود. ‌به این ترتیب، اگر آن ها از بدن خود احساس منفی نداشته باشند و از بدن و ظاهر خود راضی باشند، به احتمال کمتری دست به جراحی زیبایی می­زنند (عنایت و مختاری، ۱۳۸۸).

مطالعات قبلی در زمینه تحلیل ارتباط بین تصویر منفی نسبت به بدن خود، بیشتر تمایل به تغییراتی در بدن خود از طریق جراحی زیبایی دارند. از این گذشته، با توجه ‌به این که یکی از ابعاد عزت نفس، میزان احساس رضایت فرد از ویژگی­های جسمانی خود است، زنانی که اعتماد به نفس بالایی دارند کمتر تمایل به جراحی زیبایی دارند و از سوی دیگر، زنانی که تصویر منفی از بدن خود دارند، اعتماد به نفس کمتری دارند و سایر مطالعات نشان داده ­اند که جراحی زیبایی، اثر مثبت و قابل توجهی در اعتماد به نفس، رضایت از خود، هویت خود جسمی، خود خانوادگی و خود اجتماعی دارد (توسلی و مدیری، ۱۳۹۱).