در مدل محافظتی به منظور کاهش احتمال یک پیامد منفی یا یک عامل خطر­زا در تعامل قرار می­ گیرند. یک عامل محافظتی می ­تواند تأثیری مستقیم بر پیامد داشته باشد، اما در حضور یک عامل فشار­زا، اثر آن قوی­تر می­ شود. به نظر می­رسد این مدل بیشترین سهم را در مطالعه مدل­های تاب آوری به خود اختصاص داده است (بروک، نامورا، کوهن^[۱۰۱]، ۱۹۸۹، گارمزی و دیگران، ۱۹۸۴).

۲-۳-۴-۲ مدل تاب آوری فلچ

فلچ^[۱۰۲] (۱۹۹۷) یک نوع مدل تاب آوری را بین کرد که این مدل فرایند تخریب و انسجام مجدد را در واژه سیستماتیک تعادل توضیح می­دهد. اصول موضوع فلچ که «نقاط انشعاب» است، زمان تغییر وسیعی را بازنمایی می­ کند. تغییری که در زندگی ما رخ می­دهد، سبب از بین رفتن تثبیت در ساختار بهنجار زندگی ما و حتی آشفتگی می­ شود. در نقطه آشفتگی به شدت آسیب پذیر می­شویم و ممکن است در این نقطه شکل جدیدی از تعادل مبتنی بر «ناتوانی»، «غم و اندوه» و «رفتار کنار آمدن ناکافی» ایجاد شود و یا ممکن است از آشفتگی خارج شویم و انسجام مجددی را برای سطح مؤثرتری از کارکرد نسبت به قبل به دست آوریم. این انسجام، تاب آوری است. انسجام مجدد می ­تواند به عنوان فرایند تجدید نظر نسبت به نگاه جهانی باشد (ریچاردسون^[۱۰۳]، ۱۹۹۰).

۲-۳-۵ خصوصیات تاب آوری

تاب آوری پنج خصوصیت مهم دارد. این پنج خصوصیت در زیر لیست ‌شده‌اند (ابرنهام، ۲۰۰۹):

1. 1. تاب آوری یک روند پویا و دینامیک است، نه یک وضعیت ثابت

1. 1. تاب آوری موقعیتی است، یعنی یک رفتار سازگارانه در یک موقعیت ممکن است و در یک موقعیت دیگر ناسازگار باشد.

1. 1. تاب آوری محصول تعامل ویژگی­های شخصیتی ذاتی با فاکتور­های محیطی است.

1. 1. تاب آوری در موقعیت­های که چندین عامل خطر وجود دارد، پیچیده­تر است.

1. تاب آوری می ­تواند آموختنی باشد.

بنابر­این در مفهوم تاب آوری علاوه بر یکسری خصوصیات بالقوه با یکسری عوامل حمایتی بیرونی از جمله امکان آموزش­دهی، کسب و یادگیری مهارت­ های محافظت کننده مواجه می­شویم که این نکته از دیگر مفاهیم مطرح در روانشناسی مثبت­گرا را به یافتن شیوه موجود در افزایش تاب آوری ترغیب می­ نماید.

در مجموع ‌می‌توان گفت که تاب آوری فرایندی پویا است که در آن تأثیرات محیطی و شخصیتی در تعاملی متقابل بر یکدیگر اثر می­گذارند. پژوهش­های تاب آوری الگوهای نظری رشد انسان را که پیش از این توسط اریکسون، برونفن، پیاژه، کلبرگ، گیلیان، اسکینر، مزلو و پیرس^[۱۰۴] مطرح شده بود (رایت و ماسن، ۱۹۹۷)، مورد تأیید قرار می­ دهند.

در تمامی این الگوهای نظری، در حالی که بر ابعاد مختلف رشد انسانی(روانی- اجتماعی- شناختی- اخلاقی- معنوی) تأکید می شود، هسته مرکزی این رویکردها را این پیش فرض تشکیل می‌دهد که فطرتی بیولوژیک^[۱۰۵] برای رشد و کمال در هر انسان وجود دارد-طبیعت خود اصلاح گری ارگانیسم انسانی- که به طور طبیعی و تحت شرایط معین محیطی می ­تواند آشکار شود. همان­گونه که ماسن (۲۰۰۱) می­گوید: «هنگامی که فاجعه از سر بگذرد و نیازهای اولیه انسانی تأمین گردد، آن­گاه تاب آوری احتمال ظهور می­یابد.»

مهم­ترین نتیجه کاربردی برآمده از پژوهش­های تاب آوری، این است که می­توانیم توانمندی افراد را ارتقاء دهیم بگونه­ای که آن­ها به احساس هویت و کارآمدی، توانایی تصمیم ­گیری، هدف گذاری و باور به آینده دست یابند و از این راه بتوانند نیازهای اولیه انسانی خود برای مهربانی، رابطه با دیگران، چالش، قدرت و معنا­داری را در شرایط طاقت فرسا به ‌عنوان کانون توجه هر­­گونه مداخلات پیشگیرانه، آموزشی و رشد فردی قرار دهند (توگاد و فردریکسون^[۱۰۶]، ۲۰۰۴).

۲-۳-۶ عوامل مؤثر بر تاب آوری

پژوهش­ها به طور پایا، عواملی را که مؤثر بر تاب آوری هستند، را گزارش کرده ­اند؛ نظیر مراقبت حمایتی و مثبت، روابط خانوادگی، پدر و مادری کردن شایسته، ویژگی­های افراد و توانایی شناختی بالا (ماستن و دیگران،۱۹۹۹؛ ویمان و دیگران^[۱۰۷]،۱۹۹۹).

۲-۳-۶-۱ ویژگی­های افراد تاب آور

افراد تاب آور دارای خصوصیات ویژه­ای هستند. این ویژگی­ها می ­توانند بر تاب اوری مؤثر باشند (ماسن و دیگران،۱۹۹۹؛ ویمان و دیگران،۱۹۹۹؛ محمدی، ۱۳۸۶):

۱- احساس ارزشمندی: پذیرفتن خود به عنوان فردی ارزشمند،‌ و احترام قایل شدن برای خود و توانایی­هایشان. بی قید و شرط دوست داشتن و سعی در شناخت نقاط مثبت خود و پرورش دادن آن­ها و از طرف دیگر شناخت نقاط ضعف خود و کتمان نکردن آن­ها. علاوه بر آن سعی ‌می‌کنند که این نارسایی­ها را با واقع بینی بر طرف کرده و در غیر این صورت با این ویژگی­ها کنار می­آیند.

۲- مهارت در حل مسئله: افراد تاب آور ذهنیتی تحلیلی- انتقادی نسبت به توانایی‌های خود و شرایط موجود دارند، در مقابل شرایط مختلف انعطاف پذیرند و توانایی شگفت انگیزی درباره پیدا کردن راه­ حلهای مختلف درباره یک موقعیت یا مسئله خاص دارند. همچنین توانایی ویژه­ای در تجزیه و تحلیل واقع بینانه مشکلات شخصی و پیدا کردن راه حل های فوری و راهبرد­های دراز مدت برای حل و فصل مشکلاتی که به آسانی و سریع حل نمی­شوند را دارا هستند .

۳- کفایت اجتماعی : این دسته از افراد مهارت­ های ارتباط با دیگران را خیلی خوب آموخته اند. آن­ها می ­توانند در شرایط سخت هم شوخ طبعی خودشان را حفظ کنند، می ­توانند با دیگران صمیمی شوند و در مواقع بحرانی از حمایت اجتماعی دیگران بهره ببرند؛ ضمن اینکه این گونه آدم­ها می ­توانند سنگ صبور خوبی باشند، وقتی برایشان حرف می­زنید خوب گوش می­ دهند و خودشان را جای شما می­گذارند. در ضمن آن­ها طیف وسیعی از مهارت ­ها و راهبردهای اجتماعی شامل مهارت­ های گفتگو، جرأتمندی و گوش دادن، آمادگی برای گوش دادن به دیگران واحترام گذاشتن به احساسات و عقاید دیگران که در تعاملات اجتماعی بسیار مهم است، را دارا هستند.

۴- خوش بینی: اعتقاد راسخ به اینکه آینده می ­تواند بهتر باشد،‌ احساس امید و هدفمندی و باور به اینکه می ­توانند زندگی و آینده خود را کنترل کنند و موانع احتمالی نمی­تواند آن­ها را متوقف سازد.

۵- همدلی: تاب آورها دارای توانایی برقراری رابطه توأم با احترام متقابل با دیگران هستند که موجب به هم پیوستگی اجتماعی یعنی احساس تعلق به افراد، گروه ها و نهادهای اجتماعی می­ شود.

۲-۳-۶-۲ نقش محیط در تاب آوری

علاوه بر ویژگی­های فردی که ‌در مورد تاب آوری بیان شد، ذکر این مطلب مهم به نظر می­رسد که برخی از مؤلفه‌ ­های محیطی در رشد و پرورش افراد تاب آور مؤثر هستند. این ویژگی­ها عبارتند از( نیایش، ۱۳۹۰):

۱٫ روابط حمایت­گر و توأم با توجه و وجود شبکه ­ای از افراد که از یکدیگر حمایت ‌می‌کنند.

۲٫ معیارها و انتظارات بالا اما معقول خانواده و جامعه ‌در مورد رفتار فرد.